Kua cultuuur van de kerk

moskee Córdoba (vanaf 784)

784

bloeitijd Islam (tot ong 1000): handel, wetenschap en kunst
Abd ar-Rahmân I (de immigrant) verovert de zuidelijke helft van Spanje en Portugal met als nieuwe hoofdstad Córdoba, waar hij met de bouw van de moskee begint. plaatselijke en Arabische stijlen worden gecombineerd. De zuilen komen waarschijnlijk uit oude Romeinse gebouwen.
Arabische invloeden:
onderste boog in hoefijzervorm
doorlopende motieven, geen personen afbeelden

Guido van Arezzo

Period: 990 to 1050

bedenker van solmisatie rond de 11e eeuw wordt de muzieknotatie bedacht:
1. (Gregoriaans) neumen boven tekst voor de loop van de melodie
Guido van Arezzo:
2. notenbalk met 2 gekleurde lijnen. geel voor de C, rood voor de F
3. vierlijnige notenbalk met sleutel en vierkante noten.
4. name voor de noten (solmisatie). namen aan de hand van eerste lettergrepen van regels van de Johanneshymne (do-re-mi)

Benedictijner kloosterorde meest invloedrijk

1000

Benedictus van Nursia (6e eeuw)
ora et labora (bid en werk) - regels voor kloosterleven (regula Benedicti) golden voor heel Europa.
7 uur per dag bidden, verder handwerk (op het land of in scriptorium) scriptorium - schrijfkamer om boeken te kopiëren

Gregoriaanse kerkmuziek

1000

iedere streek gebruikte zijn eigen melodien voor de zang in kloosters. In het jaar 600 zou Paus Gregorius hier regels voor hebben opgesteld, maar die waren pas rond de 9e eeuw in gebruik.
- eenstemmige melodielijn
- niet-maatgebonden ritme
- sober, meestal voor elke lettergreep 1 toon, soms een reeks tonen om een woord nadruk te geven (halleluja) het Gregoriaans is ook het begin van de muzieknotatie. er werden neumen (tekentjes) boven de tekst gezet als geheugensteuntje.

Europa dunbevolkt

1000

Europa- dunbevolkt, onherbergzaam
wereldmacht in handen adel
Kloostersen burchten ver uit ekaar.
Woongemeenschappen zelfvoorzienend, geen contact onderling.
Burchtheer eigenaar land, volk staat opbrensten af in ruil voor bescherming, volk voelt zich veilig.
Burchtheren zorgen voor verdediging en bestuur, monniken hebben de taak om god te loven met zang en gebed.

aantal kloosters groeit

1000

Verspreiding van de Romaanse bouwstijl neemt toe.
massieve muren en rondbogen de getijden: vaste tijden voor gebedsdiensten in de kloosters. Volgens een jaarrooster worden alle 150 psalmen samen met andere liederen gezongen.

Cluniacenzers

1000

enorme rijkdom en macht ter ere van de glorie van god.
Sainte Madeleine is een van de kerken gebouwd door de cluniacenzers.
Architectuur: symbool voor de pelgrimstocht richting Santiago de Compostella. Je moet door de Narthex en het donkere middenschip vol waarschuwingen voor duivelse verleidingen. Als die overwonnen zijn kom je bij de apsis met licht als symbool voor het doel van je reis: Het Rijk Gods

Laatste oordeel

Period: 1000 to 1200

Het laatste oordeel is een onderdeel van het laatste bijbelboek over het einde der tijden met gruwelijke rampen die het leven op aarde onmogelijk maken. Christus ordeelt als rechter over de bestemming van de ziel: Hel, Hemel of Vagevuur
Doel afbeeldingen: gelovigen in toom houden met angst voor hel. dit is makkelijk door de dagelijkse ziekte en dood op straat, struikrovers en vijanden (bewoners van andere burchten) kerk rijk door aflaten (kwijtschelding zonden). Angst bevordert verkoop aflaten

feodaal stelsel brokkelt af

Period: 1000 to 1400

Romaanse bouwkunst

Period: 1000 to 1200

massieve gesloten muren
laagbouw
rondbogen
beelden in reliëf

Liturgisch drama

Period: 1000 to 1200

Liturgie: voorschriften voor de eredienst in de kerk
Oorspronkelijk voor priesters en monniken (latijn), maar de diensten werden ook door de leken bezocht (niet-ingewijde burgers) -> liturgie aantrekkelijker maken door polyfone muziek en liturgisch drama Liturgisch drama: uitbreiding van liturgie met dialogen en theatrale middele (rolverdeling en regie) om de handelingen van de mis te verduidelijken later:
kostuums, decorstukken
op andere plekken in de kerk
langzaam volkstaal ipv. Latijn

timpaan Sante Foy, Conques 11e eeuw

1030

Romaans timpaan van het laatste oordeel als een soort schema afgebeeld.
midden: Christus op troon: strenge oordelaar tussen goed en kwaad
links: rust, figuren onder keurige poortjes rondom Abraham
rechts: chaos, mensen worden door helpers Hel ingesleept, Judas (geldbuidel om nek) wordt opgehangen, monsters. Tong uitrukken = straf voor kwaadsprekerij

Abt Suger

Period: 1081 to 1151

Grondlegger bouwstijl gotiek.
Architectuur van de kerk afspiegeling van het goddelijke
publiek de kerk in lokken
Kerkarchitectuur moet imponeren om meer pelgrims te lokken en meer giften te genereren
In een kerk moet het publiek het goddelijke (licht) als een soort wonder ervaren
De geschriften van Dionysius van Areopagiet: god is licht. Maar door een vergissing dacht men dat Dionysius van Parijs (die het Christendom naar Frankrijk bracht) dit gezegd had en namen ze het op in de architectuur

eerste kruistochten naar Jeruzalem

1096

kruistochten hebben een militair karakter en zijn bedoeld om terrein terug te winnen op de Islam
Paus Urbanus II wil Jeruzalem heroverenen brengt in Frankrijk, Duitsland en Italië enorme legers op de been.
Ridders -> aflaten verdienen door hun werk te doen (vechten)
na 4 jaar komen ze aan en na een afslachting is de stad weer van de Christenen ookal leefden er tot die tijd christenen en moslims gewoon vredig samen

Cisterciënzer kloosterorde gesticht

1098

Sommige kloosterlingen, waren ontevreden over de luxe van de cluniacenzers terwijl het volk in armoede leefde. Ze worden de cisterciënzers, een orde gebaseert op eenvoud en soberheid.
monniken komen bijna nooit buiten het kloostercomplex Bernardus van Clairveaux:
met kloosters in onherbergzame gebieden, geïsoleerd van weldoeners met giften
regels liturgie: geen opsmuk -> boeken niet geillustreerd

indeling gotische kerk (volgens wikipedia, niet volgens haar)

1100

1. koorsluiting (apsis);
2. priesterkoor;
3. doksaal;
4. kooromgang;
5. straalkapellen;
6. kruising of viering;
7. transept;
8. schip of middenschip;
9. zijbeuken;
10. narthex.

plaatje uploaden werkt niet:
komt van deze link https://nl.wikipedia.org/wiki/Kruiskerk

Bloeitijd pelgrimsroute naar Santiago de Compostella

Period: 1100 to 1200

pelgrimstochten:
brengen gelovigen dichterbij de belangrijkste relieken.
doel: fouten uit je leven weer goed maken.
Rome: overblijfselen apostelen
Santiago de Compostella: graf van Jacobus de oudste
Keulen: relieken van de drie koningen
gevaarlijke maandelange tochten over vaste routes
langs de routes bloeien cultuur en economie op
zuidelijk van de route naar compostella begint het gebied van de Islam

steden gaan groeien

Period: 1100 to 1300

gesloten plattelandseconomie maakt plaats voor handel. Noord-Italië: de burgerij krijgt invloed op culturele zaken in de snel groeiende steden. Burgerij maakt stadshuis, de Palazzo Pubblico het middelpunt van de stad met erin het stadsbestuur. Late middeleeuwen:
tussen religie en vermaak ontstaat straattheater met dagenlange feesten.
Meer ruimte voor dichters en musici met eigen volkstaal en de status van kunstenaar.

start bouw Sainte Madeleine Vézalay

1120

Deze kerk is een verstrekpunt voor pelgrims naar Santiago en is dus belangrijk in de verspreiding van het geloof.
In de narthex (ontvangstruimte) is een timpaan met Christus op zijn troon waarvandaan hij zijn apostelen uitzendt om het geloof te verspeiden. In de boog rondom Christus staan de volkeren die al bekeerd zijn. Aan zijn voeten staan de niet-Christelijke volken afgebeeld als reuzen, dwergen en met flaporen - er is weinig eerbied voor ze

Kloostercomplex Fontenay

1133

Fontenay: Cisterciënzer kloostercomplex: centrale kloostertuin: strak en symmetrisch, afspiegeling van goddelijke orde
de kale kloostergang verbindt de verschillende gebouwen
torens zijn verboden
geen entree met laatste oordeel
beelden of schilderingen op het gebouw verboden
architectuur: harmonieuze verhoudingen en invallend licht symbool voor god
bouwtechnisch sterk: eerste spitsbogen -> begin gotiek

start verbouwing kathedraal Saint-Denis

1140

Romaans-> afschrikken met laatste oordeel.
Gotiek -> nadruk op de beloning die gelovigen in het hiernamaals te wachten staat. Abt Suger past hier, waar de botten van Dionysius van Parijs worden bewaard, voor het eerst het idee van god is licht toe. Het graf is een populaire bestemming voor pelgrims, maar Suger wilt het toch meer pimpen. Hij is niet echt een architect, maar meer een theoreticus en filosoof die zijn ideeën promoot in de architectuur.

Bernardus van Clairvaux roept op tot tweede kruistocht

1146

Bernardus van Clairveaux roept vanuit de kerk Sainte Madeleine in Vézalay een tweede kruistocht op. Hierna volgen nog meer kruistochten die niks anders bereiken dan een diepe kloof tussen de christenen en arabieren

toenemende verstedelijking

1150

steden raken overbevolkt -> voedsel kan niet meer in en om de steden verbouwd worden -> gesloten plattelandseconomie wordt handel.
steden: adel, geestelijkheid en BURGERS hebben het voor het zeggen. burgers mogen meedoen aan gebedsdiensten en zetten zich in voor de bouw van kathedralen.
kerk: burgers aanspeken -> diensten spannender door meerstemmige muziek en toneelstukjes van de (in latijn) gezongen teksten.
Christus wordt een gewoon mens ipv. een koning die wetten voorschrijft.

begin gotiek in Frankrijk

1150

In de 12e en 13e eeuw beginnen steden een competitie over wie de hoogste, meest versierde kathedraal kan bouwen. Betaald door belastingen en schenkingen. Gebouwd door plaatselijke gilden en de gespecialiseerde bouwloges die van plaats tot plaats trekken. Ze laten als een soort keurmerk laten ze een teken achter op de kerk.

Suger: licht als hiërarchie

1150

Suger beschrijft de verspreiding van goddelijk licht als een soort hiërarchie:
het licht valt de kerk binnen vanuit 1 bron, de zon -> Gebrandschilderde ramen verspreiden het licht ->
het licht wordt opgevangen door spiegelende materialen (edeltstenen, zilver en goud) waarmee de kerk is bewerkt.

incarnatievenster (Chartres)

1150

Gotische kathedralen: glas-in-lood ramen die bijbelverhalen uitbeelden
Chartres: incarnatievenster met geboorte Jezus in 30 voorstellingen
Ongeletterde burgers behoefte aan herkenbare verhalen en personages. Mede hierdoor wordt Jezus in de late middeleeuwen als een mens van vlees en bloed gezien ipv een afstandelijke rechter. (wreed verhaal en herkenbare emoties rouwende moeder)

Notre-Dameschool: polyfone kerkmuziek

Period: 1150 to 1250

polyfonie = meerstemmige muziek
12e eeuw: minder verstaanbare liedteksten.
Notre-Dame Parijs: driestemmige polyfonie ontwikkeld.
Kapelmeester Perotin: Alleluia nativitas. Oorspronkelijk gregoriaans hoor je terug in het vaststaand motief van langgerekte tonen, door tenor gezongen (= cantus firmus). Hieromheen contratenoren met snelle melodieën. De woorden zijn niet meer te verstaan. (het eerste woord van het lied duurt 2 min)

Gotische bouwstijl

Period: 1150 to 1400

transparantere gevel
grote roosvensters
opengewerkte torens
Bedoelt om veel mensen te ontvangen
- Veel licht door de vensters
- Het geluid van de kerkklokken door de open toren in de hele stad te horen
Spitsbogen -> hoger bouwen
Beelden los van de muur
Realistische weergave mensfiguren

start bouw Notre-Dame Parijs

1163

relieken drie koningen naar Keulen

1164

Eadwine Psalter

1170

psalmenboek waarin schrijver Eadwine een zelfportret als illustratie plaatste.
bijzonder want: monniken werken niet voor eigen roem, maar altijd in dienst van het klooster en uiteindelijk god.

Franciscus van Assisi

Period: 1181 to 1226

voorbeeld franciscaner bedelorde Volgt het voorbeeld van Jezus:
Zendt leerlingen uit om te prediken
Geen geld op zak
Geen schoeisel
Geen staf
Maar 1 stel kleding
Volgelingen die met hem meereizen
Preekt op straat, ipv. in de kerk
Volkstaal ipv. Latijn
Loflied over schoonheid schepping ipv. Onverstaanbare psalmen
Benadrukt menselijke kant Jezus
kerststal voor visueel beeld geboorte Jezus. Thema’s als geboorte en dood spreken de burgers aan

Start bouw kathedraal in Chartres

1194

suger -> kerk moet een waterval van licht zijn. lichtspectakel
grote vensters
verhoogd middenschip
slanke kolommen om het koor -> lijkt alsof wanden van glas zijn gemaakt
drie portalen met roosvensters
veel ramen mogelijk door skeletbouw -> gewicht wordt niet meer gedragen door muren, maar afgeleid via ribben die verbonden zijn met luchtbogen en pijlers

mirakelspelen en mysteriespel

Period: 1200 to 1400

religieus drama buiten de kerk mirakelspel:
Lossere Bijbelinterpretaties
Zondaars die op wonderbaarlijke wijze hun leven beteren
Mariken van Nieumeghen Mysteriespel:
Combi tussen liturgisch drama, straattheater en processies
Op Bijbelverhalen gebaseerd, gekoppeld aan religieuze kalender
toneelspel buiten de kerk, soms met dagenlange feesten
theatrale effecten

Troubadours

Period: 1200 to 1350

Wereldlijke muziek:
Late middeleeuwen: niet-kerkelijke liederen in notenschrift uitgegeven
Ontwikkeling van eenvoudig eenstemmig -> complex polyfoon
Kerk: dansen en straatmuzikanten -> minstrelen van Satan Troubadours:
Trekken met eigen repertoire langs adellijke hoven
Bloeiperiode: 1200 Frankrijk
Van adel
Geschoold
Hoog aanzien Jongleurs:
Beroepsmucici
Ongeschoold
Laag aanzien Heinrich Frauenlob: troubadour
Speelt vedel

passiespel

Period: 1200 to 1400

14e eeuw: niet iedereen is blij dat de mis een theater is geworden -> liturgisch drama buiten de kerk = mirakelspel of passiespel Passiespel:
Variant mysteriespel
Lijdensverhaal kruisiging Jezus
Decor op verschillende podia
Pasen
De kruisiging en opstanding uit de dood
Begin: bijbelverhaal waarbij drie Maria’s opzoek zijn naar het graf van Jezus
Priester: wie zoekt gij? (Quem quaeritis?)
Drie koorknapen: Jezus van Nazareth, de gekruizigde

stichting van Franciscaner bedelorde

1209

Franciscus van Assisi hij gaf al zijn bezittingen en luxe op om zich aan het geloof te wijden
Leeft zoals Jezus Aan het einde van zijn leven trekt hij zich dagenlang terug om te vasten -> raakt in extase -> keert terug met de wonden van Jezus op zijn lichaam = bewijs eenwording met Christus hij wordt heilig verklaard en de San Francesco kerk wordt bovenop zijn graf gebouwd
het is een simpele kerk passend bij zijn roep om eenvoud
Italiaanse bouwstijl = gotisch georienteerd (door hitte)

start bouw Notre-Dame Reims

1211

De westgevel van de Notre-Dame in Reims is kenmerkend voor de gotiek
gevel bestaat uit 3 lagen met daaronder drie entrees met spitsbooggewelven. In het midden een enorm roosvenster en openingen voor het klokwerk. Helemaal bovenin is een rij met koningsbeelden en twee opengewerkte torens.

stiching van Dominicaner bedelorde

1216

Vestiging bedelorden in de steden

1220

Kloosterorden afhankelijk van giften
Giften in ruil voor:
Onderwijs, armenzorg, verplegen van zieken ze begeven zich meer en meer onder het volk -> kloof kerk en burgers wordt kleiner houden zich langzamerhand steeds meer bezig met het bestuderen van de tastbare en meetbare wereld -> eerste universiteiten ontstaan kunstenaars: meer aandacht anatomie en ruimtelijkheid (bijv. Giotto)
vroegmiddeleeuwse fabeldieren -> mensfiguren, dieren en planten

Annunciatie en visitatie

1230

Westgevel Notre-Dame Reims links = annunciatie: de engel Gabriël die aan Maria vertelt dat ze zwanger zal zijn van Christus
rechts = visitatie: de zwangere Maria wordt bezocht door de toekomstige moeder van Johannes de Doper. beelden los van de muur, zeer gedetailleerd, emoties op gezichten, armbewegingen
de techniek in de twee rechterbeelden is verder gevorderd dan die van de twee linker, terwijl die maar 20 jaar later zijn gemaakt -> de belangstelling voor realistische weergave groeit

laatste kruistocht naar Jeruzalem

1272

late middeleeuwen: Siena

1300

enorme stijging aantal inwoners binnen stadsmuren veilig, maar weinig ruimte -> dicht op elkaar en de hoogte in. Toch is er een enorm plein: Piazza del Campo met een hoge toren (status) voor de Nove (stadsbestuur van Siena) van rijke kooplui en bankiers. Burgers de baas:
Segmenten plein -> richting de Palazzo
De schilderingen in het stadhuis: burgers willen hun stad zo modern en democratisch mogelijk besturen, iedereen gelukkig
Rechtvaardigheid, voorzichtigheid, kracht en matigheid centraal

Fresco Giotto: de dood van de heilige Franciscus

1300

Giotto:
Schilderde veel van de Fresco’s in de San Francesco over het leven van Franciscus van Assisi. De dood van de heilige Francsicus: fresco waarop hij drie scènes combineert.
Onderaan rouwen monniken bij het lichaam
in het midden is de mis ter ere van de begrafenis
bovenaan verrijst hij naar de hemel, omgeven door engelen realistische plooien, houdingen en gezichtsuitdrukkingen
eerste kunstenaar die religieuzen weergeeft als mensen van vlees en bloed

Italië; trecento als opmaat naar renaissance

Period: 1300 to 1400

begin Honderdjarige Oorlog

1337

het goede bewind

1338

Ambrogio Lorenzetti Nieuw: heel gedetailleerd beeld van dagelijks leven
Opdracht van de Nove voor twee fresco’s in vergaderzalen. Gevolgen van goed en verstandig bestuur te zien. Alle terreinen waarmee het bestuur zich bezighoud terug te vinden:
verdediging van de stad
rechtspraak
bestuur over de provincie
zorg voor onderwijs en zieken
reguleren van handel
bescherming van ambachten In de tweede fresco de verschrikkingen van slecht bestuur.

Pestepidemie

Period: 1347 to 1354

kost een derde van de Europeanen het leven

Ars Nova (Guillaume de Machaut)

Period: 1350 to 1400

polyfone niet-kerkelijke muziek Hoofse liefde
Belangrijk onderwerp voor gedichten en liedteksten
Liefde voor een onbereikbare vrouw
Liefde koesteren en in stilte lijden ipv haar hart veroveren
Troubadour Bernard van Ventadour: Quan vei l’alauzeta mover (lied hoofse liefde) Ars Nova:
Nieuwe polyfone liedkunst Guillaume de Machaut:
Dichter van niet-religieuze gedichten, sommige op muziek
Teksten vaak over hoofse liefde
Vaste dichtvorm

La messe de Nostra Same (Guillaume de Marchaut)

1363

De mis: bestaat uit gezongen delen in vaste volgorde, meestal met melodielijnen van verschillende componisten. La messe de Nostra Dame:
Mis geschreven door maar 1 componist: Guillaume de Machaut
Vier gelijkwaardige stemmen
Geschreven voor de Notre-Dame in Reims, want hier komen de complexe zangpartijen goed tot hun recht door de hoge binnenruimte.
Machaut schreef ook niet-kerkelijke liederen en wordt gezien als grondlegger van het meerstemmige Franse chanson.

Clemens VII tegenpaus in Avignon (Ars subtilior)

Period: 1378 to 1394

1400, Avignon Codex Chantilly: een verzameling experimentele muziek, genaamd Ars Subtilior
Componisten in of rond het hof van Clemens VII (tegenpaus)
Zeer experimenteel (tegenstelende ritmes en opvallende muzieknotatie)
weinig liefhebbers Bijv. Belle, bonne, sage (Baude Cordier) in de vorm van een hart met de rood gekleurde noten met afwijkende tijdsduur

Italiaanse polyfonie

1380

eind 14e eeuw Francesco Landini:
Eco la Primavera (ode aan de lente)
Organist in kerk San Lorenzo, maar schreef nooit kerkelijke muziek
Schrijft eigen muziek en voert dit uit
Virtuoos organetto (draagbaar orgel) speler
Blind
Covec squarcialupi: verzameling Landini’s muziek
Begin renaissance

volksfeesten en wagenspelen: 13e en 14e eeuw

1400

Volksfeesten:
Overgave, roes, gevaar, saamhorigheid Siena:
Plein net een amfitheater
ieder segment staat voor een van de afgevaardigden in de Nove.
Dagelijkse markt, terechtstellingen, openluchtmissen en volksfeesten
Palio (paardenrennen): De verschillende wijken van de stad nemen het tegen elkaar op, op het Piazzo. Wagenspelen:
Variant mysterie- en passiespelen
Decors op boerenwagens
Karren trekken in optocht langs publiek
Wagens gemaakt door de gilden, met bijpassend bijbelverhaal