-
Period: Jan 1, 1450 to
Lerro kronologikoa 2
-
Aug 11, 1475
BERNARD ETXEPARE
•Biarnon espetxeratua
•Eiheralarreko erretore izan zen -
Dec 10, 1500
BERPIZKUNDE GARAIA XVI.MENDEA
◦Antropozentrismoa eta arrazoiaren garrantzia aurkitu zen
◦Grezi eta Erromako jakinduria zabaldu zen, aintzinate klasikora eta hango baloreetara bueltatuz
◦Gutenberg-ek imprenta asmatu zen, ondorioz ahozkotasunaren galera eman zen
◦Testu inguruaz jabetuz:
◾Kulturari dagokionez: ernazimendua
◾Letrei dagokionez: tokian tokiko hizkuntzak indartzen hasi ziren
•-Gizartearen inguruaz jabetuz:
◾Filosofiai dagokionez: humanismoa bultzatu, kritika bultzatu eta kezka bideratu ziren -
Dec 10, 1506
JOANES LEIZARRAGA
•Apaiz katolikoa
•1559.urtea: higanot bihurtu
1564.urtea: Dotrina zabaltzeko erreginak itun berriaren itzulpena egiteko eskatu zion -
Jan 1, 1512
BERPIZKUNDE GARAIA
•-Gizartearen inguruaz jabetuz:
◾Filosofiai dagokionez: humanismoa bultzatu, kritika bultzatu eta kezka bideratu ziren ◾-Erlijioari dagokionez: protestantismoaren lehen urratsak eman ziren. Joana Albretekoak (nafarroako erregina) biblia euskararazi zuen •Erlijio borrokak egon ziren •1512.urtea: Gaztelako erregeak nafarroako erresuma konkistatu zuen monarkia indarrean inposatuz -
Dec 10, 1545
Euskarazko lehen liburua
•Euskaraz lehenengo liburua idatzi eta argitaratu zen, “Linguae Vasconum Primitiae” eta edizio bakarran gordetzen da
•Lanaren helburuak: erlijioa landu, jolastu, gozatu eta kantatu
•Atalak:
◦Hitzaurre bat: Bernard Leheteri (erregearen abokatua) liburua eskaini. Kopla gisa egina, eta ahozkotasunetik oso gertu. Inprentaren aldarrikapena egin, jainkoari otoitz egitera behartuak gaudelak adierazi. -
Dec 10, 1545
Euskarazko lehen liburua
•Bertso autobiografiko bat
-Bere buruarekin elkarrizketa
-Lehenengo eta bigarren pertsonak tartekatu
-Luzea
-Bizitza eta pentsamenduak kontatu
•Euskararen gorazarrea egiten duten bi bertso
-Abesteko eginak
-Helburuak: euskara goraipatu
-Ezaugarriak. errepikapenak, silaba kopurua, hoskidetasuna…
-Garrantzia handiko kantak
•Behe nafarreraz idatzia
•Neurketari dagokionez: 4 / 4 // 4 -
Dec 10, 1545
Euskarazko lehen liburua
•Maitasunari buruzko bi bertso -Neurri eta hoskidetasunaren aldetik aurrekoaren antzekoak -Elkarrizketa luzea -Bertso lerro bakoitzean ideia bat -Amores errequericia: -Bi bertso lerroko -Hoskidetasun aoso markatuta -Maitasun eskaera bat elkarrizketa moduan planteatuta -Formula eginak eta hitz klabeak erabili -Amorosen disputa eta Amore gogorren despita
-Neska mutilen arteko elkarrizketak eta egoerak agertu -
Dec 10, 1548
JOAN PEREZ DE LAZARRAGA
•Larreako dorrearen jauna
•Oñatiar jatorriko familia bateko kidea
•Ezezaguna 2.004.urterarte -
Jan 1, 1553
ESTEBAN DE GARIBAY
Ikasi: Oñatiko unibertsitatean, Gasteizen eta Santo Domingo de la Calzada.
Ikasi: latina eta grekoa, letrak lantzeari ekin
1556ean: Arrasaten ezkondu zen -
Jan 1, 1566
ESTEBAN DE GARIBAY
Monarkia espainiarra osatzen zuten erreinu guztien historia idatzi zuen. -
Dec 10, 1567
DIANEA ETA KOPLAK
◦Gorde den Hego Euskal Herriko testurik zaharrena: “Dianea eta koplak”
◾Artzain nobela da
◾1.567.urtean idatzia
◾Orrialde eta koplez osatuta, hauetako batzuk gazteleraz idatzia
◾Lanaren abiapuntua: Jorge de Montemayor idazlearen “Los siete de Diana”
◾Arabako euskalkian idatzia
◾Gipuzkoako Foru Alduandian aurkitzen da
◾Laneko bertsoak:
•Lau bertso lerrokoak
•Hoskidetasuna mantendu
•Gaia: maitasuna -
Jan 1, 1570
ESTEBAN DE GARIBAY
Flandesera bere lana ezagutzera eman zen, eta hurrengo urtean argitaratzera. -
Dec 10, 1571
LEIZARRAGAREN "TESTAMENTU BERRIA"
•Itzulitako hiru lan erlijiosoak:
-”Jesus Christ Gure Jaunaren Testamendu Berria
-Vulgatatik itzulia
-Nafarroako erreginari zuzenduriko gomendiozko karta
-”Heuscalduney”: euskara eta euskalkiekin izan dituen arazoak azaltzen ditu
-Hizkera lapurtarra du baina zuberera eta behe-nafarreraren isladekin -
Dec 10, 1571
LEIZARRAGREN LAKENDRERA
-Lakendrera
-Itzulpen erlijiosoa
-Jaiak, ilargia...aipatzen ditu
-Egutegi bat da
-Helburua: herritarren bizimodua parametro erlijiososen barnean finko mantentzea
-Asmoa: jendeak jakitea egun bakoitzean zer egin -
Dec 11, 1571
LEIZARRAGAREN "CHRISTIANOEN INSTRUCTIONEA"
-Itzulpen erlijiosoa -Liburu praktikoagoa -Protestantismoa praktikatzen eta jaungoinkoa zerbitzatu nahi dutn jendearentzat bideratua -3 aholku: -Gehiago praktikatu -Ongi irakurtzen hasieratik ikasi beharra -Hitzak argi ahozkatu -
Dec 11, 1571
JOAN PEREZEN HIRU LAN ERLIJIOSOAK
Hiru lanak 1.571.urtean argitaratuak
Lanen helburua erreforma sustatzea eta hedatzea da
Hizkera bateratua
Arazo larriak ortografian eta hizkeran zeuden -
ESTEBAN DE GARIBAY
Kronista errealtzat izendatu zuten. -
REFRANES Y SENTENCIAS
Iruñean argitaratu: Refranes y Sentencias comunes en Bascuence
-Autorea EZ dakigu
-Orrialde eta refrauekin osatua
-II. Mundu Gerran desagertu zen -
ERREFRAU BILDUMAK
-Kardaberazek Bizkaian Diccionario Trilingüen liburu edo koaderno zahar bat aurkitu zituen, gaztelerazko eta euskerazko errefrauak batzen zituena.
-Julio Urquijok aztertu, iruzkindu eta berrargitaratu zuen
-Errefrau bildumetan garrantzitsuena
-Erreferentzia: XV. mendeko bandokideen arteko gatazkei
-Bizkaieraz idatzita, gipuzkeraren eragina duen bizkaieraz
-Hizkera arkaikoa
-Herrian bildutako errefrau batzuk eta berak itzulitako batzuk
-Batzuetan gazteleraz antzeman daitekeen hitz jokoa -
REFRANES Y SENTENCIAS
Van Eys-ek aurkitu zuen Refranes y Sentencias liburua. Ondoren, II. Mundu Gerran desagertu zena. -
JOAN PEREZEN LANAREN AURKIKUNTZA
2.004.urtea: Madrileko antigoaleko denda batean Borja Aginagalde dokumentalistak bere lana aurkitu zuen eta horrek ezaguna izatera eraman du.