ZINEMAREN HISTORIA

Itzal Txinatarrak - K.A. 300.000 - 350

1657

Gizakia gizaki denetik argia (sua) erabili izan du itzalak proiektatzeko (kobazuloetako hormatan...). Teknika honen birfinamendua "Itzal Txinatarrak" direla esan dezakegu. Zinemaren antzera, proiektaturiko argi eta itzalek sortzen dituzten irudi eta sinboloek errealitatea irudikatzen dute.

Kamera Iluna - K.A. 350

1658

Aristotelesek kamera ilunaren oinarria sortu zuen (argazki kameraren aitzindaria). Platonek, bere kobazuloaren mitoan, argiak horma baten proiektaturiko itzalak aipatzen ditu.

Linterna Magikoa

1659

Athanasius Kircherrek linterna magikoa asmatzen du, kamera ilunaren printzipioetan oinarritua. Beira baten margoztutako irudiak, oliozko lanpara batek argituta eta lente batek handituta, horma baten proiektatzen ziren.

Phantasmagoria Ikuskizunak

1770

Étienne-Gaspard Robert-ek (beste askoren artean) Phantasmagoriako ikuskizunak zabaldu zituen Europa osotik (batez ere Alemanian, Frantzian eta Ingalaterran). Linterna magikoen bidez, ikusleek ikusten ez zuten kristaletan, kean... proiektaturiko irudiez osatutako beldurrezko ikuskizunak ziren.

Taumatropoa

1823

John Ayrton Paris doktoreak Taumatropoa kaleratzen du Ingalaterran, erretinako iraunkortasunean oinarrituta. Soka batez eutsitako disko baten alde bakoitzean bi marrazki agertzen ziren; soka tiratzerakoan eta diskoa biraka hasterakoan, bi irudiak bata bestearen gainean agertzen zirelaren ilusioa sortzen zen.

Zootropoa

1833

XIX. mende erdialdean Zootropoa eta antzeko asmakizun asko sortu ziren, errepikaturiko irudien bidez mugimenduaren ilusioa sortuz. Besteak beste, Praxinoskopioa, Fenakistiskopioa, Fanatoskopioa...

Argazki Kamera

1839

XIX. mende erdialdean argazki kamera asmatu zen. Sortzaile ofizialak Carles eta Jacques Vicent Louis Chevalier frantziarrak izan ziren.

Zaldia Lasterka

1873

Edward James Muybridge britainiarrak apustu batek bultzatutako esperimentu bat burutzen du Estatu Batuetan, zeinetan zaldi bat lasterka fotografiatzen duen. Honi esker, zoopraxiskopioa asmatzen du, zootropoan oinarrituta, baina irudiak pantaila baten proiektatuz.

Zeluloidezko pelikula

1889

Eastman Kodak-ek zeluloidezko pelikula malgua asmatzen du 35 mm-ko zabalerarekin (gaur egun oraindik erabiltzen dena).

Kinetoskopioa - Edison

1891

Thomas Alba Edison amerikarrak Kinetoskopioa asmatzen du: 35 mm-tako pelikula malgu zulatu bat erabiltzen duen proiektorea. Lehen soinudun filmea egiten du Edisonek. Ez du 1894ra arte patentatuko. Zinemaren patentearen inguruko borroka hasten da (Léon Bouly, Thomas Edison...).

Zinematografoa - Lumiere anaiak

Feb 13, 1895

Zinemaren jaiotza

Dec 28, 1895

Lumiere anaiek historiako lehen zine emanaldia egiten dute Parisen jendaurrean. Proiektatzen den lehen filmea "Lumiere Fabrikako Langileak Frabrikatik Irtetzen" da. Egun horretan erabiliko da lehen aldiz "zine" hitz laburtua (zinematografoa izendatzeko). Egun horretan proiektatzen diren filmeen artean L'arroseur Arrosé aurki dezakegu: zinearen historiako lehen argumentudun filmea.

L'arrivée d'un Train à La Ciotat

1896

Filme famatu hau 1896eko urtarrilean estreinatu zen eta ez zinematografoaren lehen emanaldian, askok uste duten moduan. Ezin izan da gaur arte frogatu jendearen erantzuna (korrika hastean trena hurbiltzen zen heinean) egia denik edo jende berria erakartzeko trikimailu publizitarioa izan bazen soilik.

La Fée Aux Choux - Alice Guy

Mar 13, 1896

Historiako lehen fikziozko argumentudun filmea. Alice Guy zinegileak filmeek istorio bat kontatu behar zutela ikusi zuen eta hainbat aurrerapen egin zituen istorio hauek kontatzeko teknikan (iraungipenak, efektuak). Georges Mélièsen eragin handia izango du Guyk. Historiak ez ditu orain arte bere ezinbesteko ekarpenak onartu (emakumea zelako). Zine estudio bat sortu zuen lehen emakumea izan zen (garaian, munduko ekipatuenetarikoa) eta 1.000 filme inguru zuzendu eta ekoiztu zituen.

Kinetoskopioaren lehen emanaldia

Apr 23, 1896

Edisonek bere Kinetoskopioaren lehen emanaldi publikoa egiten du New Yorken. Proiektatzen den filema "Annabelle The Dancer" da (eskuz koloreztatua). Urte honetan, historiako lehen soinudun filmea estreinatuko da (Oska Messter), lehen panoramika eta lehen travellinga (Alexandre Promio) eta lehen gaininpresio eta iraungipenak (Georges Méliés).

Georges Méliès

1897

Méliès-ek Europako lehen zine estudioa sortzen du eta ehundaka filme egiten ditu, argumentuan eta teknikan aurrerapausu handiak emanez. Filmeek istorio bat kontatzen dute eta magiaz beteta daude. Gaur egungo zinearen oinarria dira.

Travelling-a - Alfred Collins

Nov 1, 1903

Nahiz eta Lumiere anaien kamera operadorea zen Alexandre Promiok travellinga erabili izan zuen 1986an (Veneziako gondola baten igo zuen kamera), Alfred Collins britainiarrak historiako lehen travellinga konsideratzen dena egin zuen bere 1903ko "Runaway Match" filmean.

Lehen planoa

Dec 7, 1903

Ez dago guztiz argi nor izan zen lehena kamera protagonistaren aurpegira hurbiltzen, baina garai hartako lehen plano famatuenetarikoa Edwin S. Porter-en "The Great Train Robbery" filmearen amaieran agertzen dena da (EEBBetan). George Albert Smith britainiarrak ere erabili zituen modu primitibo baten. Modu dramatikoan eta gaur egun ezagutzen dugun zentzuarekin erabili izan zituen lehena David W. Griffith izan zen.

Lehen Nickleodeon Antzokia

Jun 19, 1905

1905ean Zinean espezializatutako munduko lehen antzokia zabaldu zen Estatu Batuetan. Sarrerak "nickle" 1 (zentimo bat) balio zuelako hartu zuen izen hori.

Txertatutako Soinua

Aug 11, 1906

Eugène Laustek soinua zeluloidean txertatu ahal izateko asmakizuna patentatzen du, Edisonen lantegian. Urte berean, Charles Tait australiarrak historiako lehen fikziozko luzemetraia zuzenduko zuen (The Story Of The Kelly Gang). Alice Guyk "La Vie Du Christ" filmearekin sekulako arrakasta lortzen du.

1908-1910, Kolorea eta beste aurrerapausu batzuk

1910

1908an George Albert Smith eta Charles Urabnek "Kinémacolor" izeneko hiru koloreko teknika asmatzen dute. Lehen filme pornografikoa egin zen Frantzian (Le Coucher De La Mariée). 1910ean Herbert Kalmusek "Technicolor" izeneko teknika asmatzen du, beranduago erabiliena izango zena filmeei kolorea emateko. David W. Griffithek Hollywoodeko lehen fimea zuzendu zuen ("Old California").

3D

1915

Hiru dimentsiotan egindako lehen filme laburra (Edwin Porter eta W. E. Waddell). 7 urte beranduago, 1922an, "Power Of Love" izeneko lehen hiru dimentsiotako luzemetraia zuzendu zuen Nat C. Deverichek.

Intolerance - David W Griffith

Oct 1, 1916

David W. Griffith zuzendari amerikarrak "Intolerance" filmea estreinatzen du. Griffithek narratiba bisualaren eta muntai dramatikoaren aitzindaria kontsideratuko da.

Slapstick-a eta komedia amerikarra

1925

1. hamarkadan, Hollywoodek indarra hartuko du eta zinema europearra eta amerikarraren arteko borroka hasiko da. Europan eta Errusian korrente garrantzitsu desberdinak sortuko dira (Espresionismoa, Surrealismoa, Zinema Sobietikoa...).

EEBBetan Charles Chaplin, Buster Keaton eta Harold Lloyd bezalako komikoek arrakasta handia izango dute. Chaplinek "United Artists" izeneko estudioa sortuko du, zinegile independienteek estudio handiei aurre egiteko irtenbide gisa.

Napoleon

Apr 7, 1927

Abel Gancek "Napoleon" filmea estreinatu zuen Parisen, bata bestearen ondoan jarritako hiru kamarekin fimatua eta jarraian jarritako hiru pantailetan proiektatua. Lehen filme panoramikoa konsideratzen da. Stereo soinua izan zuen lehen filmea izan zen.

Lehen soinudun filmea

Oct 6, 1927

Al Jolsonen "The Jazz Singer" filmea izango da arrakasta lortuko duen historiako lehen soinudun filmea (badira aurretik egindako soinudun filmeak baina esperimentu moduan egin zirenak eta ez zutenak arrakasta handirik lortu). Ordundik aurrera filme mutuak desagertuz joango dira oso epe laburrean. Honek aldaketa bortitzak suposatu zituen industrian.

Lehen Oscar sariak

May 16, 1929

Hollywoodek lehen Oscar sariak banatzen ditu.

Lehen zoom-a

Oct 14, 1932

"Love Me Tonight" filmean (Victor Minler) lehen zoom optikoa erabiltzen da.

Lehen koloretako filmea

Jun 28, 1935

Nahiz eta aurretiaz saiakerak egin eta garai honetan animaziozko hainbat filme existitu koloretan (Walt Disneyrenak, gehienak) Rouben Mamoullian-en "Becky Sharp" filmea konsideratzen da lehena. Hala ere, kolorea guztiz finkatuko duena (eta gogoratuena) 1939ko "Gone With The Wind" izango da.

Snow White

Feb 4, 1937

Animaziozko lehen luzemetraia, Walt Disneyren eskutik.

Gone With The Wind

Dec 15, 1939

Nahiz eta lehena ez izan, kolorearen erabilera guztiz menperatu zuen (eta ordundik aurrera finkatuko zuen) filmea konsideratzen da. Urte berean, "The Wizard Of Oz" estreinatuko da baita ere, kolorearen erabilera ikusgarria duena.

Telebista

1950

Lehen telebistaren seinale elektronikoa 1937anemititzen hasi zen arren, ez da 50. hamarkadara arte zabalduko etxeetan. Lortutako arrakastarekin, zinearen industriak arrisku larrian ikusten du bere burua asmakizun berri honekin.

1952-1955, pantaila handitzen da

1955

Cinerama, Cinemascope, Panavision eta Vistavision bezalako formatu berriak asmatzen dira, zeintzuetan pantaila askoz ere handiagoa den, proiekzioaren formatua panoramikoagoa den eta filmatzeko erabiltzen diren objektiboak eta pelikulak ere aldatzen diren. Garai honetan 3Da modan jarriko da, baina ez du luze iraungo.

IMAX zineak

1970

Osakako Expoan aurkeztu zen teknologia hau lehen aldiz ikusleen aurrean. Tamaina handiko pantailak eta definizio handiko irudiek jendea liluratu zuten.

Dolby-a

1971

Stanley Kubrick-en "A Clockwork Orange" filmeak soinu teknika berri hau erabiltzen duen lehena da.

Bideoa

1972

Nahiz eta 60. hamarkadan asmatu, 1972-ra arte ez da zabalduko bideoa etxeetan. Honek aldaketa handiak suposatuko ditu telebistan eta zine industrian (batez ere distribuzioan). Formatuak aldatuz joan dira VCRtik (Umatic, Betacam, VHS) formatu digitalera (DVD, Blu-Ray...).

CGI - Ordenagailuz Sortutako Irudiak

Jul 9, 1982

Teknika hau 60. hamarkadan hasi zen erabiltzen bideojolasetan baian ez du zinemara saltoa egingo 1982. urtera arte "Tron" filmean. Ordundik, teknika hobetuz joan da eta 1993ko "Jurassic Park" filmean aurkeztu zitzaigun bere aplikaziorik ikusgarriena. Gaur egungo filmeetan oso ohikoa da ordenagailuz sortutako efektuak topatzea.

Zinema eta bideo digitala

1998

1. hamarkada amaieran irudi digitalek pisu handia hasi ziren hartzen eta teknologiak aurrerapausu handiak ematen. Gaur egun produkzio geihenak (pelikula komertzialak, telesail handiak) euskarri digitalean filmatzen diren arren, askok, askoz garestiagoa den zeluloidea erabiltzen jarraitzen dute (Tarantino, Scorsese, Nolan...).

Plataforma digitalak

2007

1994an sortu zen Netflix-ek 2007-2010 bitartean streaming bidezko telebista hedatu zuen. Laster agertuko dira Netflix bezalako beste hainbat plataforma. Zinea ikusi eta kontsumitzeko modu berri honek eraldaketa handiak eragin ditu zinearen ekoizpen eta distribuzioan.