-
Period: 7000 BCE to 400
Antzinaroa
Filosofia Asia Txikiko eta Italiako kolonietan sortu zen eta lehen filosofoek naturaren jatorriari buruzko galderak egiten zituzten. -
642 BCE
Tales Miletokoa (642 K.a - 546 K.a)
Honen teoria aipatzen zuen ura zela gauza guztien sorreraren hasiera (teoria honi "arje" deitu zioten). -
569 BCE
Pitagoras (569 K.a - 475 K.a)
Pitagorasen teoremak dio triangelu angeluzuzen guztietan hipotenusaren luzeraren karratua katetoen luzeren karratuen baturaren berdina dela. -
535 BCE
Heraklito (535 K.a - 470 K.a)
Heraklitok uste zuen munduak etengabeko jaiotza- eta suntsipen-prozesua bizi duela, eta prozesu horri ez diola ezerk ihes egiten. (Argazkian ipintzen duena da: "dena doa, ezerk ez du irauten".) -
530 BCE
Parmenides (530-515 K.a - V mendea K.a)
Parmenidesek dio natura ezin dela kontrakoen arteko aurkakotza izan, unibertsoak nahitaez izan behar baitu izatez beteriko etengabea. -
427 BCE
Platon (427 K.a - 347 K.a)
Honek dio lau mundu zeudela:
-Fisikoa
-Materiala
-Aldakorra
-Ideiak -
384 BCE
Aristoteles (384 K.a - 322 K.a)
Defendatzeko egia objektiboak jakintza guztien sailkapen sistematikoa egin zuen (fisika, biologia, logika, politika...). -
342 BCE
Epikuro (342 K.a - 270 K.a)
Honen teoria zen daudela bi gauzak adierazten dutenak gure poza-gradua:
-Plazerra.
-Mina. (Argazkian ipintzen duena: "Bizitza zoriontsu baten gakoa plazer gehien metatzea eta mina ahalik eta gehien murriztea da".) -
4 BCE
Seneka (4 K.a - 65 K.o)
Seneka aipatzen zuen:
-"Bizitza luzaro eman zaigu gauzarik garrantzitsuenetan erabiltzeko, baldin eta ondo erabiltzen badugu. Ez dugu bizitza laburra jasotzen, guk laburtzen dugu. Bizitza luzea da aprobetxatzen baldin badakigu". -
354
Agustin Hiponakoa (354/11/13 - 430/08/28)
Berak esaten zuena da:
-Beharrezkoa da "sinestea ulertzeko". -
Period: 400 to 1400
Erdi Aroa
Kristau doktrina teknologiaren esanahia argitzen laguntzea zela ulertu zuten, jardun arrazionalaren bidez azaltzen. -
Jan 25, 1225
Tomas Akinokoa (1225/01/25 - 1274/03/07
Bost bide proposatu zituen arrazoimenaren bidez Jainkoa badela argudiatzeko. -
1285
Gilen OCKham (1285 - 1349/04/9)
Honek eskolastikaren printzipioetako bat kritikatu zuen:
-Unibertsalen existentzia erreala. -
Period: 1400 to
Errenazimendua
Ezaugarri nagusia humanismoa da:
-Gizakia bihurtzen da gogoeta filosofikoaren ardatz. -
Feb 7, 1478
Tomas Moro (1478/02/07 - 1535/07/06)
Bere liburua "UTOPÍA" deitutakoa, estatu bidezko bat sortzeko aukera planteatzen du, non bertako biztanle guztiek zoriontasuna lortzen duten, estatuaren antolaketagatik, zintzoki gobernatzeko modurik onena eta bakarra dela uste baitute. -
Jan 22, 1561
Francis Bacon (1561/01/22 - 1626/04/09)
Bere liburuan "Novum Organon" deitutakoa, natura interpretatzeko benetako arauak ezarri nahi zituen, eta Aristotelesen logika ordezkatzeko ahalegin esplizitua egiten da. -
Hobbes (1588/04/05 - 1679/12/04)
Hobbesek planteatzen du gizakiak anarkian eta gerran erori gabe elkarrekin bizi ahal izateko beharrezkoa dela estatu indartsu eta autoritario bat. Hori lortzeko, ezinbestekoa da gizakien artean subiranoen eta menekoen arteko harremana ezartzea. -
Deskartes (1596/03/31 - 1650/02/11
Bera esaten zuen: "Ziur nago, behintzat, existitzen naizela eta pentsatzen duen zerbait bezala existitzen naizela. Naizen hau ez da gorputza, baizik eta substantzia bat, zeinaren esentzia pentsatzean datzan". -
Locke (1632/08/29 - 1704/10/28)
Enpirismoa defendatzen zuen. Honek aipatu zuena zen: " Ezein giza ezagutza ezin da bere esperientziatik haratago joan" -
Spinoza (1632/11/24 - 1677/02/21)
Arrazionalismoa defendatzen suen, ezagutza eskuratzeko, arrazoimena ezentzumenen gainetik zegoela. -
Leibniz (1646/07/01 - 1716/11/14)
Honek ere arrazionalismoa defendatzen zuen. Era berean, baieztatzen du giza pentsamendua zeinuen bidez bitartekotzen dela ezinbestean. Aldi berean, uste du ideien bidez baino ez dugula gauzetarako sarbiderik, eta ez dugula ideietarako sarbiderik. -
Berkeley (1685/03/12 - 1753/01/14)
Berkeleyren enpirismoa, zubi sendoa izan da, oinarri filosofiko-teologikotik subjektua ontologiatik aldentzen duen eta horrekin gorputz eta espazio geografiko ororen subjektibotasuna ezabatzen duen ezagutzaren aukera justifikatzeko. -
Montesquieu (1689/01/18 - 1755/02/10)
Estatuaren botere-banaketa berri bat proposatu zuen. Zehazki, hiru zatitan: betearazlea, legegilea eta judiziala. Hiru botere, hiru adar independentetan eta hiru erantzukizun-arlotan banatuta. -
Hume (1711/04/26 - 1776/08/25)
Humeren filosofiak arrazionalismoa kritikatu zuen hiru alderdi nagusitan: 1.Innatismoa: sortzetiko ideiak baztertu zituen, pertzepzioaren aurreko ideiarik ez dagoela esan zuen, pentsatzen dena hautematen denetik ateratzen dela.
2.Kogitoaren nagusitasuna: kanpokoagatik mugiarazitako kontzientziak ordezkatu zuen.
3.Beharrezkotasuna, giza adimenaren arau gisa, ezin zen zientziaren oinarria izan. -
Rousseau (1712/06/28 - 1778/07/02
Filosofoak teoria eta pentsamendu-eredu berriak sortzen lagundu zuen; edozein sistema demokratikoren oinarrizko printzipioak definitu zituen; zuzenbidea proposatu zuen gizarteko ordena-iturri nagusi gisa; askatasuna ezarri zuen balio moral gisa; gizakiaren pertzepzio positiboa eraiki zuen; etab. -
Kant (1724/04/12 - 1804/02/12)
Berak aipatzen zuen: "Zerbait arrazoimen huts praktikoaren objektu bat den ala ez, ekintza nahi izateko ahalgarritasunaren edo ezintasunaren bereizketa besterik ez da, zeinaren bidez, horretarako ahalmena bagenu (esperientziak epaitu behar duen gauza), objektu jakin bat egina izango litzatekeen." -
Hegel (1770/07/27 - 1831/11/14)
Hegelek uste zuen subjektuaren eta munduaren artean ez dagoela hesi gaindiezinik -
Period: to
Aro garaikidea
Kritikoa izateko nahiz salatzeko eta susmatzeko jarrera izatea da. -
Marx (1818/03/05 - 1883/03/14)
Marxismoak Marxek gizarte kapitalista kritikoki pentsatzeko eta alternatiba iraultzailearen bidez gainditzeko hasitako proposamena laburbiltzen du. Horregatik, gizartea pentsatzeko eta iraultzeko haustura epistemologikoa proposatzen du zientziaren paradigma gisa. -
Husserl (1856/04/27 - 1938/04/27)
Filosofiaren jatorrizko ideiak, zientzia orokor gisa edo izate osoaren zientzia gisa, beste ideia infinitu bat inplikatzen du, hots, osokiaren edo egia absolutuaren ezagutza osoarena. Husserlek ulertzen du ez duela halako egia amaiturik aurkituko, ez hura okupatzen duen diziplinaren iraganean, ezta gaur egun ere. -
Freud (1856/05/06 - 1939/09/23)
Sigmund Freud psikoanalisiaren sortzailea izan zen, adimenaren funtzionamenduari buruzko teoria bat eta buruko arazoak dituzten pertsonei laguntzeko metodo bat. Freud XX. mendeko pentsalari eraginkor eta polemikoenetako bat izan zen. -
Russell (1872/05/18 - 1970/02/02)
Russellentzat atomismo logikoa enpirismo modu erradikal bat da. Filosofoak uste zuen hizkuntza ideal horretarako eskakizunik garrantzitsuena proposizio esanguratsu bakoitza ezagunak zaizkigun objektuei zuzenean dagozkien terminoekin eraikitzea dela. -
Nietzesche (1884/10/15 - 1900/08/25)
Berak aipatzen zuena zen: "Tximinoak onegiak dira gizakia beraiengandik jaitsi ahal izateko". "Konbikzio oro kartzela bat da".
"Etorkizuna eraikitzen duenak bakarrik du iragana epaitzeko eskubidea".
"Gizonen patua une zoriontsuez egina dago, bizitza osoak ditu, baina ez garai zoriontsuez". -
Wittgenstein (1889/04/26 - 1961/04/29)
Wittgenstein-ek dio mundua dela kasua den guztia, egitate guztietan, gertatzen den guztian kokatzen dena. Eta egitate horiek ez dira beharrezkoak; errealitatea den bezalakoa da, baina bestela izan liteke. Baina errealaren ausazkotasun horrek ez du esan nahi munduak logikarik ez duenik. -
Heidegger (1889/09/26 - 1976/05/26)
Heideggerrek azaltzen du, Izakia denera murriztu ezin den arren, Izakia galdekatzen hasteko ente bat aukeratu behar dugula. -
Karl Popper (1902/06/28 - 1994/09/17)
Popper-en metodo faltsazionistak zientziaren eta metafisikaren arteko mugaketa-irizpideak ezartzen ditu, eta teoria zientifikoen baliozkotasuna probatzeko prozedura proposatzen du. Bere ikuspegi epistemologikotik, Popperrek marxismoari kritikak egiten dizkio, eta hainbat argudiorekin deskalifikatzen du marxismoa. -
Jean-Paul Sartre (1905/06/21 - 1980/04/15)
Sartrerentzat gizakiak, ez izakiak, betetzen du existentziaren erdigunea, eta, beraz, gauzen esanahia ez du izateak ematen, giza indibiduoaren asmakizun batek baizik. Giza existentzia horren oinarriak norbanako bakoitzak egindako hautapen askeko egintza bakoitzaren batura dira. -
Hannah Arendt (1906/10/14 - 1975/12/04)
Arendtek «aniztasun» kontzeptua defendatzen zuen esparru politikoan: aniztasunari esker, pertsonen artean askatasun eta berdintasun politiko baten potentziala sortuko litzateke. -
Simone de Beauvoir (1908/01/09 - 1986/04/14)
Garai hartarako planteamenduak garai hartako gizarte-konbentzioak urratzen zituen emakumeen berdintasunaz, emakumearen emantzipazioaz, etxean zuen eginkizunaz eta, zentzu horretan, gizonarekin zuen harremanaz hitz egiterakoan. -
Levi-strauss (1908/11/28 - 2009/10/31)
Lévi-Strauss antropologia tradizional eboluzionistaren aurrean dago, eta bere ideiak jakintzaren esparru horretako gauzen egoerari aurre egiteko eta kritika egiteko balio dute. Jokabide behagarri ugarietan, printzipioa aurkitzea da bere asmoa; hau da, giza portaeran unibertsaletik zer dagoen aurkitzea. -
Foucault (1926/10/15 - 1984/06/25)
Foucaulten teoriak ordena sozialean dabiltzan mikrobotereak aztertzen ditu. Horregatik, pentsalari frantsesak dio jakite orok boterea eta botere oro dakarrela, jakintza espezifiko bat. Bestela esanda, diskurtso oro berezko botere-harremanek zeharkatzen dute. -
Habermas (1929/06/18)
Zientziak eta teknikak gaur egungo gizartean duten balio ideologikoaz eta diskurtso nagusiaz ohartarazten du Habermasek. Positibismo zientifikoaren ondorioei buruzko hausnarketa, kapitalismo aurreratuaren arrazionaltasunaren baliabide ideologiko gisa