-
Oct 19, 1401
Akitanian hilarriak K.a I.mendean
K.a I.mendean idatzitako hilarri batzuk kontserbatzen dira. Hainbat euskal izenen lekukotasuna ematen dutenak ( Sembe, Cison, Anderexo, Bihox...) -
Oct 19, 1440
X.mendea
badira euskaraz idatzitako glosa edo iruzkin batzuk ( erromatarrez idatzitakoen alboan) -
Oct 19, 1450
Bertsoak
Ahozko tradiziotik datozen bertso mota asko jaso zituzten antzinako kronistek -
Oct 19, 1455
GUTUNAK
Euskaraz bizi zen herriaren lekukotasuna ematen dute:
-San Francisco Xabierrek bere amari idatzitakoa
-Frai Juan Zumarragak, Mexikotik bere arrebari bidalitakoa -
Oct 19, 1489
XII. mendea
Aipagarria da Codex Callistinus erromesen gidan ageri den suskal hiztegitxoa -
Oct 19, 1500
Errenazimendua
Errenazimendua, Italian sortu zen mugimendu sozial, politiko eta ekonomikoa izan zen. Honekin batera, Errenazimenduak dakarren giza ikuspegi berria ere sortu zen, hau da Humanismoa. -
Oct 19, 1506
JOANES LEIZARRAGA
OBRA: Hiru liburu argitaratu, urte berean ( 1571 )
-Jesus Krist Gure Jaunaren Testamentu Berria.
-Kalendrera.
-Kristinoen instrukzionea. KRITIKA:
- Itzultzaile lan handiak egindakoa.
- Menpeko proposizioak erabilten zituen, latinaren egitura sintaktikoarekin.
- Iparraldeko euskaldunentzat idatzi zuen, behe nafarreraz eta zubereraz.
- Hizkuntza jasoaren alde egin zuen.
- Hitz berritzaileak baina morfologia arkaikoa -
Oct 19, 1514
Erreforma
Erreforma, giza adimenaren eta kontzientziaren aldarrikapenak erlijioa bizitzeko era pertsonalagoa eskatzen du. Martin Luther eta Joan Kalbin dira Erreforma protestantearen gidari nagusiak.
Ordu arte, inkisizioa ( Eliza Katolikoaren doktrina defendatzen zuen tribunala) zegoen -
Oct 19, 1547
Henrique IV
Gaztelako errege Henrique IV.ak gerlariak bidali zituen mairuen aurkako eginkizunera eta beste batzuk ameriketara -
Oct 19, 1548
JOAN PEREZ LAZARRAGA jaio
Ezagutzen den idatzizko lehen eskuizkribua agertu zen -
Jan 1, 1567
Inprenta
Inprenta oso inbentu garrantzitsua izan zen ideia berriak zabaltzeko, liburuak herritarren eskuetara heldu zirelako. Gutemberg, Frust eta Schoffer izan ziren lehen aldiz letra moldeez hasi zirenak imprimatzen. -
Oct 20, 1567
"Artzain Nobela"
Lazarragak idatzi zuen 1567an, baina 2004 aurkitu zen. -
Oct 19, 1571
Testamentu berria
Joana Albetrekoaren aginduz egina da, berari eskainia. -
Oct 19, 1580
Euskal literatura idatziaren ezaugarriak.
- Ofiazialtasunik eta batasunik gabeko huzkuntza txiki batean sortua da. -1875-arteko idatziei ez zaie lietaratur-lan deitzen.
- Latinaren ondokoak diren romantzeen baliatzen diren estatuen ondoan sortu da. -Asmo nagusia, erlijioaren irakaskuntza.
- Olerkiak, prosak baino garrantzai handiagoa. Berandukoa da inguruko hizkuntza kultuekin alderatuz.
-
BERNART ETXEPARE
Lehenengo idazle euskaldun ospetsua izan zen. Donibane Garazin jaio zen.
OBRA:
. Linguae Vasconum Primitiae ( Eukaldunen hizkuntzaren hasikinak): 1545ean argitaratutako liburua.
· Erlijio eta amodio gaiak, bere buruari jarriak eta euskararen gorezmenezko bi kantu: Kontrapas eta Sautrela ditu.
KRITIKA:
· Herritar arruntentzat idatzi zuen
· Irakurtzen ez zekiten herritarrentzat egin zituen kantak
· Garai baten bere obreak ez ziren begi onez ikusi -
Refrenes y sentencias bilduma
Refrenes y Sentencias bilduman, hainbat euskal atsotitz eta esaera zahar agertzen dira. -
JOAN PEREZ LAZARRAGA hil
-
JOAN PEREZ LAZARRAGA (1548-1605)
2004an egin zein orain arteko aurkikuntza garrantsitsuenetarikoa:
o Tamaina nahiko handia. 102 orrialde.
o Amodioa eta maiteminduen arteko gorabeherak.
o Prosa eta poesia batera datoz obra honetan.
o Badirudi Arabako ipar-ekialdeko euskalaki batean idatzita dagoela.
o Euskara arkaikoaren arrastoak ere azter daitezke.
Ondorioak:
o Euskal literatura idatziaren lekukoak iparraldean eta hegoaldean.
o Euskal literatura agian ez da hain urria eta berandukoa.
